Przekład: Sebastian Latocha

Nieznajomy pojawił się w oddali, szedł w moją stronę ścieżką przecinającą sosnowy las. Pospiesznie wyjąłem aparat z futerału i skupiłam się na zdjęciu, ale ostatecznie miałam mnóstwo czasu, żeby sfotografować tego człowieka. Widziani z daleka, na płaskim terenie, ludzie potrzebują niekończących się minut, aby się do nas zbliżyć. To właśnie tą drogą, po torach, które już dawno zniknęły, przedzierały się pełne ludzi pociągi, po dwadzieścia wagonów na raz, pchane z tyłu przez znużoną lokomotywę. Na płaskim terenie perspektywa tworzy złudzenie optyczne, które wydaje się zatrzymywać czas. Widziane z daleka pociągi zbliżały się do Treblinki niekończącymi się minutami.

W Wolborzu, bardzo starym miasteczku pod Łodzią, stoi biały dom z Mercedesem zaparkowanym przy garażu. Słychać szczekanie psa, mały chłopiec bawi się na podwórku, a metalowa brama grzechocze od gwałtownych uderzeń piłki. Właściciel domu pozwala mi robić zdjęcia. Żydzi wolborscy zginęli w Holokauście. Właściciel domu myśli, że jestem potomkiem jednego z nich. Kiedy ludzie znikają w ten sposób, wyrwani ze świata jak senne dzieci, które ktoś porwał w środku nocy, zawsze mamy nadzieję, że wrócą. Ten dom nie zawsze był domem. Kiedy żyli tutaj Żydzi, w tych murach modlili się: to była wolborska synagoga.

W Ujeździe synagogę przekształcono w remizę strażacką. Na fasadzie rysują się upiorne okna, ślepe oczy, którym ktoś zaszył powieki. Bez ich wiedzy dźwięk syren przywołuje ofiary. Być może w dni świąteczne urządzają w środku bale.

Na cmentarzu rzymskokatolickim w Ujeździe znajduje się przy murze zagłębienie, kącik dla dzieci, które umierają bez rytuału. Oddzielone od innych zmarłych, w masowej mogile, wydają się bezbronne, trochę zdumione, niezdolne do zrozumienia tego ostracyzmu, skazani na wieczną dezorientację.

W Brzezinach zaparkowaliśmy przy żółtej kamienicy zasłoniętej czarnym welonem. Przed wojną mieszkali tutaj Żydzi. Po drugiej stronie ulicy, na działce, na której stała wielka synagoga, którą Niemcy musieli zburzyć z wielkim trudem, znajduje się teraz skład materiałów budowlanych. Ogromna i ładna synagoga. Wiem to, bo widziałem stare czarno-białe zdjęcie. Prawie nikt nie przeżył. Następnie udaliśmy się na cmentarz żydowski, który mieścił się na zboczu. Po wojnie powstała w tym miejscu żwirownia, piasek był potrzebny do budowy domów. W nowo powstałych brzezińskich domach, ugniecionych ze zmiażdżonych kości Żydów, zamieszkali nowi mieszkańcy. Kamienica z widokiem na widmo synagogi, przed laty luksusowa jest teraz pusta, ponieważ kryteria luksusu znacznie się zmieniły, a dobrobyt jest zawsze względny. W domach z łazienką i centralnym ogrzewaniem odwiedziny duchów mniej doskwierają.

Łódź ogarnia tak gęsty smutek, że można by rzec, że każdemu mieszkańcowi przypadło zadanie dodania nowej warstwy melancholii do miejskich murów.

Po drugiej wojnie światowej granice Polski zostały wytyczone na nowo, a wszyscy Niemcy mieszkający na ziemiach polskich zostali wysiedleni. Na ziemi łódzkiej żyły rodziny niemieckie, które żyły tam od czterech, pięciu i więcej pokoleń. Wszyscy musieli wyjechać. Pozostały tylko gospodarstwa, wiejskie domy, pałace. Trzymając matkę za rękę, jako dziecko mój przyjaciel Sebastian zatrzymywał się na ulicy Wólczańskiej, przed willą zbudowaną na samym początku XX wieku przez niemieckiego przemysłowca, i próbował odnaleźć zwierzęta ukryte w stiukowym listowiu elewacji. Ptaki, wiewiórki. I lis wyglądający z legowiska w korzeniach drzewa, gotowy do polowania na nie.

Za każdym razem gdy zakochana para całuje się w usta z prawdziwą czułością, to tak, jakby niewielka część zła istniejącego na świecie została odkupiona. To tak, jakby na kilka krótkich sekund, na czas trwania pocałunku, obojętność, chłód serc, nienawiść zostały zawieszone. Ludzie odwracają wzrok, szpiegują ich dyskretnie, unikają zakłócania tej chwili. Wtedy pocałunek się kończy i trzeba zacząć wszystko od nowa.

maj 2023

Ta spektografia powstała w ramach projektu GHOST — Espectralidade: Literatura e Artes (Portugal e Brasil), Instytutu Badań nad Literaturą i Tradycją IELT (NovaFCSH).

Więcej: https://www.ghostprojecto.com/